CAPUT XXVIII

Quae proxime ante mortem ab Augustino edita

Ante proximum vero diem obitus sui a se dictatos et editos recensuit libros, sive eos quos primo tempore conversionis suae adhuc laicus, sive quos presbyter, sive quos episcopus dictaverat, et quaecumque in his recognovit aliter quam sese habet ecclesiastica regula a se fuisse dictata et scripta, cum adhuc ecclesiasticum usum minus sciret minusque sapuisset, a semetipso et reprehensa et correcta sunt. Unde etiam duo conscripsit volumina, quorum est titulus, De recensione librorum. Praereptos etiam sibi quosdam libros ante diligentiorem emendationem a nonnullis fratribus conquerebatur, licet eos postmodum emendasset. Imperfecta etiam quaedam suorum librorum praeventus morte dereliquit. Quique prodesse omnibus volens, et valentibus multa librorum legere, et non valentibus, ex utroque divino Testamento veteri et novo praecepta praemissa praefatione divina seu vetita ad vitae regulam pertinentia excerpsit, atque ex his unum codicem fecit; ut qui vellet legeret, atque in eo vel quam obediens Deo inobediensque esset, agnosceret: et hoc opus voluit Speculum appellari.

Verum brevi consequenti tempore divina voluntate et potestate provenit, ut manus ingens diversis telis armata et bellis exercitata, immanium hostium Vandalorum et Alanorum commixtam secum habens Gothorum gentem, aliarumque diversarum personas, ex Hispaniae partibus transmarinis navibus Africae influxisset et irruisset: universeque per loca Mauritaniarum etiam ad alias nostras transiens provincias et regiones, omni saeviens atrocitate et crudelitate, cuncta quae potuit spoliatione, caedibus diversisque tormentis, incendiis, aliisque innumerabilibus et infandis malis depopulata est; nulli sexui, nulli parcens aetati, nec ipsis Dei sacerdotibus vel ministris, nec ipsis ecclesiarum ornamentis seu instrumentis vel aedificiis. Et hanc ferocissimam hostium grassationem et vastationem, ille Dei homo et factam fuisse et fieri, non ut ceteri hominum sentiebat et cogitabat: sed altius ac profundius ea considerans, et his animarum praecipue vel pericula vel mortes pervidens, solito amplius (quoniam, ut scriptum est, Qui apponit scientiam, apponit dolorem, et cor intelligens tinea ossibus) fuerunt ei lacrimae panes die ac nocte, amarissimamque et lugubrem prae caeteris suae senectutis iam pene extremam ducebat ac tolerabat vitam. Videbat enim ille homo civitates excidio perditas pariterque cives cum aedificiis villarum habitatores alios hostili nece exstinctos, alios effugatos atque dispersos: ecclesias sacerdotibus ac ministris destitutas, virginesque sacras et quosque continentes ubique dissipatos: et in his alios tormentis defecisse, alios gladio interemptos esse, alios in captivitate perdita animi et corporis integritate ac fide, malo more et duro hostibus deservire; hymnos Dei et laudes ex ecclesiis deperisse, aedificia ecclesiarum quamplurimis locis ignibus concremata, sollemnia quae Deo debentur de propriis locis desisse sacrificia, et sacramenta divina vel non quaeri, vel quaerenti qui tradat non facile reperiri: in ipsis montium silvis et cavernis petrarum et speluncis confugientes, vel ad quasque munitiones, alios fuisse expugnatos et interceptos, alios ita necessariis sustentaculis evolutos atque privatos, ut fame contabescerent: ipsosque ecclesiarum praepositos et clericos, qui forte Dei beneficio vel eos non incurrerunt, vel incurrentes evaserant, rebus omnibus spoliatos atque nudatos egentissimos mendicare, nec eis omnibus ad omnia quibus fulciendi essent subveniri posse: vix tres superstites ex innumerabilibus ecclesiis, hoc est, Carthaginensem, Hipponensem, et Cirtensem, quae Dei beneficio excisae non sunt, et earum permanent civitates, et divino et humano fultae praesidio; licet post eius obitum urbs Hipponensis incolis destituta ab hostibus fuerit concremata. Et se inter haec mala cuiusdam sapientis sententia consolabatur, dicentis: “Non erit magnus magnum putans quod cadunt ligna et lapides, et moriuntur mortales.”

Haec ergo omnia ille, ut erat alte sapiens, quotidie ubertim plangebat. Accrevitque maeroribus et lamentationibus eius, ut etiam adhuc in suo statu consistentem ad eandem Hipponensium-regiorum civitatem ab hisdem hostibus veniretur obsidendam: quoniam in eius erat tunc defensione constitutus comes quondam Bonifacius cum Gothorum foederatorum exercitu, quam urbem ferme quatuordecim mensibus conclusam obsederunt: nam et litus illi marinum interclusione abstulerunt. Quo etiam ipsi nos de vicino cum aliis nostris coepiscopis confugeramus, in eademque omni eius obsidionis tempore fuimus. Unde nobiscum saepissime colloquebamur, et Dei tremenda iudicia prae oculis nostris posita considerabamus, dicentes: Iustus es Domine, et rectum iudicium tuum. Pariterque dolentes, gementes et flentes orabamus miserationum Patrem et Dominum omnis consolationis, ut in eadem nos tribulatione sublevare dignaretur.

CAPUT XXIX

Morbus extremus Augustini

Et forte provenit, ut una cum eodem ad mensam constituti, et inde fabulantes nobis diceret: Noveritis me hoc tempore nostrae calamitatis id Deum rogare, ut aut hanc civitatem ab hostibus circumdatam liberare dignetur, aut si aliud ei videtur, suos servos ad perferendam suam voluntatem fortes faciat, aut certe ut sese de hoc seculo ad se accipiat.” Quae ille dicens nosque instruens, deinceps cum eodem et nobis, et nostris omnibus, et ipsis qui in eadem civitate fuerant, a summo Deo similiter petebamus. Et ecce tertio illius obsidionis mense decubuit febribus, et illa ultima exercebatur aegritudine. Nec suum sane Dominus famulum fructu suae precis fraudavit. Nam et sibiipsi et eidem civitati quod lacrimosis depoposcit precibus, in tempore impetravit. Novi quoque eundem et presbyterum et episcopum, pro quibusdam energumenis patientibus ut oraret rogatum, eumque in oratione lacrimas fundentem Deum rogasse, et daemones ab hominibus recessisse. Itemque ad aegrotantem et lecto vacantem quendam cum suo aegroto venisse, et rogavisse ut eidem manum imponeret, quo sanus esse posset: eumque respondisse, si aliquid in his posset, sibi hoc utique primitus praestitisset: et illum dixisse visitatum se fuisse sibique per somnium dictum esse: Vade ad Augustinum episcopum, ut eidem manum imponat, et salvus erit.” Quod dum comperisset, facere non distulit, et illum infirmum continuo Dominus sanum ab eodem discedere fecit......

CAPUT XXXI

Mors et sepultura

Sane ille sanctus in vita sua prolixa pro utilitate ac felicitate sanctae Ecclesiae divinitus condonata (nam vixit annis septuaginta sex, in clericatu autem vel episcopatu annis ferme quadraginta) dicere nobis inter familiaria colloquia consueverat post perceptum baptismum etiam laudatos Christianos et sacerdotes absque digna et competenti poenitentia exire de corpore non debere. Quod et ipse fecit ultima qua defunctus est aegritudine: nam sibi iusserat Psalmos Davidicos, qui sunt paucissimi de poenitentia scribi, ipsosque quaterniones iacens in lecto contra parietem positos diebus suae infirmitatis intuebatur et legebat, et ubertim ac iugiter flebat: et ne intentio eius a quoquam impediretur, ante dies ferme decem quam exiret de corpore, a nobis postulavit praesentibus, ne quisquam ad eum ingrederetur, nisi his tantum horis, quibus medici ad inspiciendum intrabant, vel cum ei refectio inferretur. Et ita observatum et factum est, et omni illo tempore orationi vacabat. Verbum Dei usque ad ipsam suam extremam aegritudinem impraetermisse, alacriter et fortiter, sana mente, sanoque consilio in ecclesia praedicavit. Membris omnibus sui corporis incolumis, integro aspectu atque auditu, et, ut scriptum est, nobis astantibus et videntibus et orantibus, dormivit cum patribus suis, enutritus in bona senectute: et nobis coram pro eius commendanda corporis depositione, sacrificium Deo oblatum est, et sepultus est. Testamentum nullum fecit, quia unde faceret pauper Dei non habuit. Ecclesiae bibliothecam omnesque codices diligenter posteris custodiendos semper iubebat. Si quid vero ecclesia vel in sumptibus, vel in ornamentis habuit, fidei presbyteri, qui sub eodem domus ecclesiae curam gerebat, dimisit. Nec suos consanguineos, vel in proposito vel extra constitutos, in sua vita et morte vulgi more tractavit. Quibus cum adhuc superesset, id si opus fuit quod et ceteris erogavit, non ut divitias haberent, sed ut aut non aut minus egerent. Clerum sufficientissimum, et monasteria virorum ac feminarum continentibus cum suis praepositis plena Ecclesiae dimisit, una cum bibliotheca et libris tractatus vel suos vel aliorum sanctorum habentibus, in quibus dono Dei qualis quantusque in Ecclesia fuerit noscitur, et his semper vivere a fidelibus invenitur. Iuxta quod etiam secularium [quidam] poeta iubens quo sibi tumulum mortuo in aggere publico collocarent, programmate fixit, dicens,
      Vivere post obitum vates vis nosse viator,
      Quod legis ecce loquor, vox tua nempe mea est.
Et in suis quidem scriptis ille Deo acceptus et carus sacerdos, quantum lucente veritate videre conceditur, recte ac sane, fidei, spei et caritatis Catholicae Ecclesiae vixisse manifestatur, atque eum de divinis scribentem legentes proficiunt. Sed ego arbitror plus ex eo proficere potuisse, qui eum et loquentem in ecclesia praesentem audire et videre potuerunt, et eius praesertim inter homines conversationem non ignoraverunt. Erat enim non solum eruditus scriba in regno coelorum, de thesauro suo proferens nova et vetera, et unus negotiatorum, qui inventa pretiosa margarita, quae habebat venditis, comparavit, verum etiam ex his ad quos scriptum est: Sic loquimini, et sic facite: et de quibus Salvator dicit: Qui fecerit et docuerit sic homines, hic magnus vocabitur in regno coelorum.

Peto autem impendio vestram caritatem, qui haec scripta legitis, ut mecum omnipotenti Deo gratias agatis, Dominum qui benedicatis, qui mihi tribuit intellectum, ut haec in notitiam et praesentium et absentium praesentis temporis et futuri hominum, et vellem deferre et valuissem: et mecum ac pro me oretis, ut illius quondam viri, cum quo ferme annis quadraginta Dei dono absque amara ulla dissensione familiariter ac dulciter vixi, et in hoc seculo aemulator et imitator existam, et in futuro omnipotentis Dei promissis cum eodem perfruar. Amen.